Naki BAKIR
Türkiye’yi, kısa vadeli dış borç geri ödemeleri ve cari açık finansmanı münasebetiyle 2023’te rekor bir dış kaynak gereksinimi bekliyor. Türkiye’nin gelecek bir yılda dış borç geri ödemeleri ve cari açık finansmanı için ihtiyaç duyduğu toplam dış kaynak şimdiden 216 milyar doları aşıyor.
Türkiye’nin özgün vadesine bakılmaksızın gelecek bir yılda yapması gereken toplam dış borç geri ödemeleri Eylül sonu itibariyle 185,2 milyar dolar olurken, Kasım ayında yapılan Merkez Bankası Piyasa İştirakçileri Anketi ile belirlenen 2023 yılı cari süreçler açığı beklentisi 31,1 milyar dolar seviyesinde bulunuyor. Kamu ve özel dalıyla Türkiye’nin gelecek yıl dış borç geri ödemeleri ve 31 milyar dolarda kalması durumunda cari açık finansmanı için 2023 yılında bulunması gereken toplam dış kaynak, şimdiden 216 milyar doları geçiyor.
Bununla kalır mı?
2023 için hesaplanan dış kaynak muhtaçlığı verisine, en son Eylül 2022 itibariyle açıklanan “gelecek bir yılda ödenecek dış borç” meblağı ve piyasaların Ocak-Aralık 2023 yılı için beklediği 185,2 milyar dolarlık cari açık meblağı baz oluşturuyor. Gelecek bir yılda yapılacak dış borç servisi yükümlülüğünün Ocak-Aralık 2023 periyodu itibariyle daha yüksek çıkma mümkünlüğü da bulunuyor. Ayrıyeten piyasaların anketle belirlenen 31,1 milyar dolarlık 2023 yılı cari açık beklentisinin de aşılması mümkünlüğü bulunuyor.
Bu durumda Türkiye iktisadının 2023 yılı içinde bulması gereken toplam dış kaynak ölçüsü daha da büyüyecek. Bu göstergelerde lehte gelişmeler olması durumunda ise Türkiye 2023 yılında daha az dış kaynağa gereksinim duyacak.
Uluslararası piyasalar yerine “dost” ülkeler
Kredi not düşüşü ve CDS puanı yükselişi nedeniyle Batılı finans merkezleri başta olmak üzere memleketler arası piyasalardan hudutlu dış borçlanma yapan Türkiye’nin borçlarını çevirme maliyeti yükselirken, döviz rezervleri ise swaplar hariç tutulduğunda eksi seviyede. Batılı finans kaynaklarına karşılık Türkiye, Suudi Arabistan’dan 5 milyar dolar, Katar’dan 10 milyar dolar taze kaynak kelamı aldı.
Bir yılda 185 milyar dolar dış borç ödenecek
Türkiye’nin gelecek 12 aylık devirde ödemesini yapmak zorunda olduğu dış borç geri ödemesi, Eylül sonu itibariyle açıklanan stok bilgilerine nazaran 185,3 milyar dolar.
Bu geri ödemenin 37,3 milyar dolarını kamu bankaları da dahil kamu bölümü, 32 milyar dolarını Merkez Bankası (MB), 116,1 milyar dolarını ise özel bankalar dahil özel dal yapacak.
Merkez Bankası’nın yapması gereken geri ödemeler, eriyen döviz rezervlerini ikame için yapılan swap borçlarından ve mevduatlardan kaynaklanıyor. Net döviz rezervi ekside olan MB’nin başka ülkelere olan bu swap ve mevduat borçlarının vadesini uzatma yoluna gitmeye çalışması bekleniyor.
Ağır yük özel sektörün
Gelecek bir yılda 116 milyar doların üzerindeki fiyatla en fazla dış borç geri ödemesini yapmak zorunda olan özel bölümün bu kapsamdaki borçlarının 53,8 milyar doları özel bankalar ve özel finans kurumları; 62,3 milyar doları ise finans dışı özel kesim kuruluşlarına ilişkin bulunuyor. Kamu ve özel bankaların geri ödeyeceği toplam dış borç 83,6 milyar, kamu ve özel başka finans kurumlarının yükümlülüğü 3,9 milyar dolar. Böylelikle kamu ve özel kuruluşları ile finans dalının yapacağı toplam geri ödeme 87,5 milyar doları buluyor. Bankacılık bölümü geri ödemelerinin 37,2 milyar doları aldıkları krediler, kalan kısmı ise mevduat ve döviz tevdiat hesapları münasebetiyle. Bankacılık dışı bölümlerin yapacağı geri ödemelerin 48,8 milyar dolarını ticari kredi borçları, 18,2 milyar dolarını öbür kredi borçları oluşturuyor.
Cari açık oluşumu
Cari açık, bir ülkenin dünya ile olan ekonomik bağlantılarında, ithalat, faiz ve kar transferleri üzere alanlardaki toplam döviz masraflarının, ihracat, turizm, dış yardım ve emekçi gelirleri üzere döviz gelirleri toplamından yüksek olduğu manasına geliyor. Öteki deyişle kelam konusu döviz sarfiyatları, sayılan alanlardaki döviz gelirinden fazla olan ülkeler cari süreçler açığı veriyor. Türkiye’de ise cari açığın temel belirleyicisi dış ticaret açığı. Bu nedenle tartışmalar ekseriyetle ticaret açığı üzerine ağırlaşıyor.
Nasıl finanse edilir?
Cari açık, ya daha evvel biriktirilen kaynaklar (rezervler) kullanılarak, ya da yurt dışından kaynak ödünç alınarak finanse ediliyor. Döviz rezervleri (swaplar hariç) ekside olan Türkiye’nin cari açığını finanse edebilmek için yurt dışından kaynak bulması gerekiyor. Bu da direkt yabancı yatırımlar, portföy yatırımları (sıcak para) ve dış borçlanma formunda mümkün. Lakin CDS puanı (risk primi) son yıllarda rekor seviyede yükselirken, kredi derecelendirme notu tabanlara inen Türkiye’nin dışarıdan borç bulması zorlaşır ve kaynak temininde maliyet süratle yükselirken, direkt yatırım gelişinin de yavaşladığı dikkati çekiyor.
2022 cari açığı 50 milyar dolara gidiyor
Uzun yıllardır Türkiye iktisadının üzerinde adeta Demokles’in kılıcı üzere duran bir tehdit oluşturan cari süreçler açığı, son devirde yine kaydettiği büyüme ivmesiyle önemli bir sorun olmaya devam ediyor. Geçen yıl yayımlanan 2022’ye ait Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda, cari süreçler istikrarında, mal ihracatının yanı sıra turizm ve yazılım üzere hizmet dalı ihracatının da katkısıyla kademeli ve kalıcı bir güzelleşmenin sağlanması beklentisiyle bu yılın tümünde kelam konusu açığın 18,6 milyar dolara gerileyeceği öngörülmüştü.
Buna karşılık Türkiye, yılın birinci dokuz ayında 38 milyar dolar cari açık verdi. Dokuz aylık cari açık, bir evvelki yılın eş periyodundaki hacmin tam yüzde 525 üzerinde gerçekleşti. Eylül sonu itibariyle son bir yılda verilen cari süreçler açığı ise 39,2 milyar dolar olarak belirlendi.
2021’in son çeyreğinde gerileyerek 7,3 milyar dolara kadar inen yıllık cari açık, bu yılın başından itibaren ise global iktisattaki aksilikler ve dış ülkeler ortasında yaşanan tansiyonlar ve savaşın dış ticaret ve turizme olumsuz yansımalarının da tesiriyle daima yükselerek, Şubat’ta 15 milyar doları, Mayıs’ta 20 milyar doları, Ağustos’ta 30 milyar doları aştı, Eylül’de 40 milyar dolara yaklaştı.
Merkez Bankası Piyasa İştirakçileri Anketi’ne nazaran piyasalar cari açığın bu yılın tümünde 48,8’e ulaşmasını bekliyor.
2023’te cari açık ne olur?
2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda gelecek yıl cari açığın 22 milyar dolara düşmesi hedeflenirken, piyasa iştirakçilerinin Kasım 2022 sonu itibariyle 2023 yılı cari açık kestirimi ise 31,1 milyar dolar. Şimdi alınmayan 2022 yılı son çeyrek bilgileri cari açıkta büyüme ivmesinde yavaşlama işareti verirse, bu gelişme 2023’e de ışık tutacak.
Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda cari açıkta küçülme beklentisine, bu yıl yüksek seyreden emtia fiyatlarında mümkün gerilemeler, petrol ve doğal gaz arama çalışmaları ve yenilenebilir güç kapasitesinin artırılması sonucunda dış ticaret açığının değerli bir ögesi olan güç ithalatında azalış olacağı üzere varsayımlar destek oluşturuyor. Bu beklentiler gerçekleşirse, gelecek yıl cari süreçler istikrarında uygunlaştırıcı bir tesir yaratacağı bekleniyor. İhracatta yeni pazarlara erişim, milletlerarası seviyede ticaret müzakerelerine etkin iştirak üzere konuların yanı sıra pazar hissesi giderek artan hizmetler dalı ihracatı üzere alanlarda hayata geçirilen uygulamalar sonucunda cari süreçler istikrarında güzelleşme yaşanacağı öngörülüyor.
2023 yılında güç maliyetlerinde artış devam eder ya da düşüş olmaz, Rusya-Ukrayna savaşının dış ticarete ve turizme olumsuz tesirleri devam eder ve hizmet ihracatında artış, güç ithalatında azalış, yeni pazarlara açılmada besbelli bir gelişme olmazsa, Türkiye’nin cari açığı büyümeye devam edecek
